Kijker, Kerk en kosmos: 'Brief aan groothertogin Christina'
Galileo Galilei, 2017, Athenaeum
-
Galilei had met 'Sidereus nuncius' duidelijk blijk gegeven van zijn copernicanisme, en hoewel zijn tekst ook kon duiden op het wereldsysteem van Tycho waarin de aarde onbeweeglijk in het midden stond (meer daarover verderop), begrepen de meesten waar Galilei mee bezig was. De lagere geestelijkheid, vooral in Florence, begon te roepen dat Galilei er ketterse ideeën op na hield, en in Rome begon de Inquisitie Galilei's activiteiten nauwgezet te volgen. Door zijn beroemdheid werd Galilei, toch al behoorlijk van de tongriem gesneden, ietwat overmoedig en zeilde hij scherp aan de kosmologische wind. En zo werd iets dat in Padua en Venetië door Galilei en zijn vrienden enkel privé besproken werd, in Florence het onderwerp van heftig debat op de publieke pleinen. Galilei's welsprekendheid, af en toe misschien geolied door Toscaanse wijn, had tot gevolg dat ook in de Medici-familie de moeilijkheid om de heliocentrische theorie te verenigen met de Heilige Schrift onderwerp van gesprek werd. En dus moest Galilei zijn mening op hoog niveau verdedigen. Zijn 'Brief aan Christina van Lotharingen', de vrome moeder van Galilei’s broodheer Cosimo de’ Medici, was oorspronkelijk geschreven als een persoonlijke brief aan een van zijn studenten, maar toen die in handen kwam van zijn vijanden was Galilei gedwongen een uitgebreide versie te schrijven die, hoewel niet gedrukt, wel was bedoeld om onder het publiek verspreid te worden. In deze beroemde Lettera alla Madama Cristina di Lorena, granducchessa di Toscana, geschreven in 1615, bepleit Galilei wat hij beschouwt als de meest adequate en zekere werkwijze om te komen tot een correcte interpretatie van natuurwetenschappelijke uitspraken in de Schrift, met de bedoeling het dreigende verbod op de leer van Copernicus af te wenden. De brief had het tegenovergestelde effect, want hij leidde direct naar het besluit in Rome om de copernicaanse theorie te verwerpen, niet alleen omdat die niet spoorde met Bijbelse teksten, maar ook omdat ze wetenschappelijk absurd werd geacht. En nu werd De revolutionibus ook op de index van verboden boeken geplaatst ‘totdat het gecorrigeerd was’. Galilei zelf werd bij die gelegenheid niet persoonlijk gestraft, maar wel werd het hem officieel verboden deze theorie te geloven en te onderwijzen. De Brief aan groothertogin Christina was dus een mijlpaal op de weg naar het uiteindelijke proces tegen Galilei en zijn veroordeling in 1633. Het is ook de opstap naar zijn meesterlijke pleidooi voor de copernicaanse leer: zijn Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen, vertaald door Hans van den Berg en door Athenaeum uitgebracht in 2012.
- Dit boek is een co-productie van Albert van Helden, Steven van Impe en mijzelf. Voor deze uitgave heb ik de 'Brief aan groothertogin Christina' vertaald en een deel van de toelichting geschreven.
De brief begint zo:
Zoals Uwe Doorluchtige Hoogheid welbekend is, heb ik enkele jaren geleden aan de hemel vele bijzonderheden ontdekt die tot dan toe onbekend waren. Omdat deze ontdekkingen zo nieuw zijn en de consequenties die eruit voortvloeien ingaan tegen bepaalde natuurfilosofische leerstellingen zoals die onderwezen worden aan de scholen van de filosofen, heb ik mij de woede op de hals gehaald van heel wat professoren, alsof ik deze verschijnselen eigenhandig in de hemel heb geplaatst met de bedoeling in de natuur en in de wetenschap verwarring te zaaien. En deze lieden, die lijken te zijn vergeten dat de veelheid aan waarheden eerder bijdraagt aan het onderzoek, de ontwikkeling en de betrouwbaarheid van de wetenschap dan dat ze daarvoor een belemmering zou vormen of haar zou ondergraven, en die er tegelijkertijd blijk van hebben gegeven meer gehecht te zijn aan hun persoonlijke mening dan aan de waarheid, zijn er nu toe overgegaan deze noviteiten te ontkennen en met tegenbewijzen teniet te doen, terwijl zij zich, als zij de moeite hadden willen nemen alles zorgvuldig te bestuderen, met hun eigen zintuigen van de juistheid ervan hadden kunnen overtuigen. Met dit oogmerk hebben zij verschillende zaken naar voren gebracht en enkele geschriften gepubliceerd die vol staan met inconsistente beschouwingen en – wat erger is – gelardeerd zijn met citaten uit de Heilige Schrift die zij geplukt hebben uit passages die zij niet goed begrepen hebben en die op verre van gepaste wijze worden aangevoerd. Wellicht zouden zij deze vergissing niet hebben begaan indien zij een uiterst nuttig advies ter harte hadden genomen van de Heilige Augustinus, die ons maant de grootst mogelijke voorzichtigheid in acht te nemen bij absolute uitspraken over lastige zaken die met enkel redeneren moeilijk te doorgronden zijn. Want met betrekking tot een specifieke natuurwetenschappelijke conclusie over een van de hemellichamen schrijft ook hij immers: ‘Wij doen er dus verstandig aan om altijd een respectvolle en voorzichtige matiging te betrachten, en ten aanzien van iets dat onduidelijk is niets ondoordacht voor zeker aan te nemen, opdat wij niet wegens een al te grote gehechtheid aan onze vergissing datgene zullen afwijzen waarvan later zou kunnen worden aangetoond dat het waarlijk in geen enkel opzicht in tegenspraak is met de Heilige Boeken, noch met die van het Oude Testament, noch met die van het Nieuwe.’ [Over de letterlijke interpretatie van Genesis, tweede boek, aan het eind]
(Klik op 'download' om de rest van de eerste paragraaf te lezen.)
